Υπερπληθυσμός συμβαίνει όταν τα άτομα ενός είδους ξεπερνούν κατά πολύ τον αριθμό ατόμων που το οικοσύστημα τους μπορεί να συντηρήσει. Οι λόγοι αύξησης, ειδικά όσον αφορά τον άνθρωπο, μπορεί να είναι ο αυξημένος αριθμός γεννήσεων (κυρίως λόγω ευημερίας), οι βελτιωμένοι κανόνες υγιεινής, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση, και η μείωση των θανάτων κυρίως λόγω της ιατρικής εξέλιξης. Ήδη από τη δεκαετία του 1960, πολλοί και επιφανείς επιστήμονες προειδοποιούσαν για τους κινδύνους για την ανθρωπότητα από την ανεξέλεγκτη αύξηση του πληθυσμού. Κάποιοι ανησυχούν ακόμη. Έχουν δίκιο;
Ο τωρινός πληθυσμός του πλανήτη υπολογίζεται σε 7,4 δις. ανθρώπους με πρόβλεψη τα 7,5-7,7 δις το 2020. Σύμφωνα με πολλούς επιστήμονες, η γη, δεν μπορεί να συντηρήσει τη συνεχή άνοδο του πληθυσμού. Αξίζει να επισημανθεί ότι η απότομη άνοδος ξεκίνησε στις αρχές του 19ου αιώνα και έχει ως εξής:
1804 1 δις άνθρωποι,
1927 2 δις άνθρωποι,
1959 3 δις άνθρωποι,
1973 4 δις άνθρωποι,
1987 5 δις άνθρωποι,
1999 6 δις άνθρωποι,
2011 7 δις άνθρωποι.
2016 7,4 δις άνθρωποι (Πηγή: worldometers.info).
Είναι εμφανές ότι η ραγδαία αύξηση συμπίπτει με τη βιομηχανική επανάσταση και την εν γένη τεχνολογική πρόοδο του ανθρώπινου είδους.
Από τα ανωτέρω, μπορεί εύλογα κάποιος να συμπεράνει, ότι ο πλανήτης μας αργά ή γρήγορα θα βρεθεί στη θέση να μην μπορεί να συντηρήσει τον πληθυσμό του. Τελευταία όμως πληθαίνουν οι φωνές έγκριτων επιστημόνων και ακαδημαϊκών, ότι τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Ένας από αυτούς είναι ο στατιστικολόγος Hans Rosling.
Σύμφωνα με έγκυρες μελέτες επιστημόνων όπως ο Rosling, αποτελεί πλέον πραγματικότητα το γεγονός ότι στις αναπτυγμένες κοινωνίες της Ευρώπης και της Αμερικής, ο ρυθμός γεννήσεων τις τελευταίες δεκαετίες βρίσκεται σε οριακό επίπεδο όσον αφορά τη διατηρησιμότητα ανανέωσης του γηγενούς πληθυσμού. Με άλλα λόγια ο πληθυσμός σε αυτές τις χώρες βαίνει μειούμενος και όπου υπάρχει αύξηση, αυτή οφείλεται καθαρά στην εισροή μεταναστών από υπανάπτυκτες ή αναπτυσσόμενες χώρες. Π.χ. στις ΗΠΑ η μικρή αύξηση πληθυσμού οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά από την προσέλευση λατινόφωνων πληθυσμών.
Η ιδανική αναλογία γεννήσεων, σύμφωνα με τους δημογράφους, είναι 2 τέκνα για κάθε ζευγάρι. Μελέτες σε αναπτυσσόμενες χώρες δείχνουν ότι καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες από τις κυβερνήσεις, για τον οικογενειακό προγραμματισμό. Ένα άλλο συστατικό για τη μείωση του ανεξέλεγκτου υπερπληθυσμού, είναι η άνοδος του βιοτικού επιπέδου σε συνδυασμό με τη μείωση του αναλφαβητισμού. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι η μείωση των γεννήσεων σε παγκόσμιο επίπεδο από 5 παιδιά ανά οικογένεια το 1963, σε 2 ανά οικογένεια το 2010. Σύμφωνα με προβλέψεις ο παγκόσμιος πληθυσμός θα φτάσει τα 11 δις το 2100 και θα παραμείνει σχετικά σταθερός ή με ελαφριά αύξηση από εκεί και πέρα.
Πηγή: data.worldbank.org
Αναλύοντας τα δεδομένα του παραπάνω πίνακα συμπεραίνουμε κάποια πολύ σημαντικά στοιχεία: Το 1960, στην Κίνα είχαμε 5,8 γέννες ανά γυναίκα και σήμερα έχουμε 1,6. Στην Ινδία, τη δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα, τα αντίστοιχα νούμερα είναι 5,9 και 2,4. Στην Ελλάδα, 2,2 και 1,3. Από αυτά τα στοιχεία που είναι αντιπροσωπευτικά για την τάση που υπάρχει στην παγκόσμια αύξηση του πληθυσμού, προκύπτει πως η όποια αύξηση παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια, οφείλεται κυρίως στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής και τη μείωση της παιδικής θνησιμότητας και όχι στις ανεξέλεγκτες γεννήσεις. Ακολουθεί πίνακας που απεικονίζει το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα. Το 1877, ήταν μόλις 36,6 χρόνια. Το 2011, έφτασε στα 80,8. (Πηγή: ourworldindata.org)
Η μεγάλη πρόκληση ωστόσο θα είναι να εξευρεθούν οι ανάλογοι πόροι, είτε όσον αφορά την αυξανόμενη ζήτηση σε τροφή, είτε όσον αφορά την εξεύρεση ορυκτών καυσίμων και εναλλακτικών πηγών ενέργειας που θα είναι απαραίτητες για τη συντήρηση αυτού του πληθυσμού. Οι καινούργιες τεχνολογίες είναι αρκετά υποσχόμενες στο θέμα εύρεσης, διαχείρισης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων που θα απαιτηθούν για τη συντήρηση του ανθρώπινου είδους. Όταν τη δεκαετία του ’60, με πληθυσμό 3 δις ανθρώπων, ακόμη και έγκριτοι επιστήμονες προειδοποιούσαν για την πιθανή έλλειψη πόρων στο προσεχές μέλλον, δε θα μπορούσαν να φανταστούν πως σήμερα, πως όχι μόνο ο πληθυσμός έχει υπερδιπλασιαστεί, αλλά και οι σχετικοί πόροι βρίσκονται σε μεγαλύτερη αφθονία, ειδικά στον δυτικό κόσμο. Εξυπακούεται πως υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις σε υπανάπτυκτες και αναπτυσσόμενες χώρες, αλλά αν αναλογιστούμε τις τεράστιες ποσότητες φαγητού που καταλήγουν στα σκουπίδια από τους “δυτικούς”, το πρόβλημα αυτών των χωρών θα μπορούσε να μετριαστεί, αν αποφασίσουμε να κάνουμε καλύτερη και δικαιότερη διανομή των ήδη υπεραρκετών πόρων.
Είναι προφανές ότι η ανθρωπότητα θα αντιμετωπίσει μεγάλες προκλήσεις στο προσεχές μέλλον, ωστόσο η κατάσταση απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί απελπιστική. Η αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, που όπως εξηγήσαμε, ήδη τείνει να εξισορροπηθεί, δεν πρόκειται να φέρει το τέλος της ανθρωπότητας.
Η μελέτη του Rosling επεξηγείται λεπτομερώς στο παρακάτω βίντεο:
https://www.youtube.com/watch?v=hVimVzgtD6w