Η Ρωσία, που εισέβαλε στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, αποκαλεί τις ενέργειές της ειδική στρατιωτική επιχείρηση και ο Βλάντιμιρ Πούτιν χρησιμοποίησε ως δικαιολογία την “αποναζιστικοποίηση” της χώρας. Η απόδοση τέτοιων χαρακτηρισμών στον αντίπαλο, συμβάλει στην “αποκτήνωσή” του και είναι ένα εργαλείο προπαγάνδας για εσωτερική και εξωτερική κατανάλωση. Μια ακόμη παρεμφερής τακτική, είναι η παρουσίαση των Ουκρανίδων (και γενικά αντιπάλων του Κρεμλίνου) ως ηθικά ξεπεσμένων, αφελών και καιροσκόπων γυναικών.
Η παραπληροφόρηση που αποσκοπεί στην αποδυνάμωση των γυναικών είναι μια από τις παλαιότερες και πιο επιζήμιες μορφές προπαγάνδας και η ιστορία της παραπληροφόρησης κατά των γυναικών, έχει τις ρίζες της σε αιώνες μισογυνιστικών συμπεριφορών και πρακτικών. Η εκμετάλλευση αυτών των αντιλήψεων έχει χρησιμοποιηθεί από το Κρεμλίνο για να διαβρώσει τη κοινωνική συνοχή σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στις χώρες της λεγόμενης Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης (Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Μολδαβία, Λευκορωσία και Ουκρανία).
Ένα από τα ξεκάθαρα παραδείγματα της παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου κατά των γυναικών ήταν η εκστρατεία που στόχευσε την πρώην βουλευτή του ουκρανικού κοινοβουλίου, Svitlana Zalishchuk, αμέσως μετά την ομιλία της στα Ηνωμένα Έθνη το 2017 σχετικά με τις επιπτώσεις του πολέμου με τη Ρωσία στις γυναίκες της Ουκρανίας. Συνοδευόμενη από ψεύτικες εικόνες, αυτή η εκστρατεία είχε στόχο να δυσφημήσει τον Zalishchuk ως πολιτική προσωπικότητα. Ωστόσο, από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, ο αριθμός της έμφυλης παραπληροφόρησης που χρησιμοποιείται κατά των Ουκρανίδων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκε δραματικά. Ένα από τα πρώτα και πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα ήταν ο ισχυρισμός πως μια γυναίκα που γέννησε μετά από βομβαρδισμό σε μαιευτήριο της Μαριούπολης, ήταν ηθοποιός που είχε πληρωθεί από την Ουκρανία για να παριστάνει το θύμα.
Η γυναικεία ηθική ως εργαλείο προπαγάνδας
Οι αντίπαλοι του Κρεμλίνου, στην προκειμένη περίπτωση οι γυναίκες, θα πρέπει να παρουσιαστούν με τρόπο που προσβάλει τα “χρηστά ήθη”, προκειμένου να πληγεί η αξιοπιστία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η Γιούλια και η Ντάσα Ναβάλναγια, σύζυγος και κόρη αντίστοιχα του Ρώσου αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι. Η πρώτη παρουσιάστηκε ψευδώς να διατηρεί εξωσυζυγική σχέση και η δεύτερη, πάλι ψευδώς, να φορά ένα ιδιαιτέρως αποκαλυπτικό φόρεμα.
Από τις πρώτες εβδομάδες μετά την έναρξη της “Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης”, δηλαδή της εισβολής στην Ουκρανία, το πρωτοσέλιδο (24 Μάϊου 2022) της εφημερίδας “Μακελειό” κυκλοφόρησε με τίτλο: “ΟΥΚΡΑΝΕΣ ΑΝΤΡΟΧΩΡΙΣΤΡΕΣ ΤΙΝΑΖΟΥΝ ΣΠΙΤΙΑ ΣΤΟΝ ΑΕΡΑ. SITE ΓΝΩΡΙΜΙΩΝ «ΠΟΥΛΑΝΕ» ΝΥΦΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥΣ ΣΕ ΑΤΤΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΡΧΙΑ . ΠΑΡΤΕ ΚΟΣΜΕ… —-O «ιός του πολέμου», ξανθός, ποθητός και δίμετρος, πλημμύρισε την Ευρώπη και διαλύει οικογένειες. Μέσα από το δράμα του αίματος, στέφανα αποκατάστασης. Η προσφυγική ροή ελευθέρων γυναικών της δεκαετίας του’ 90 , επαναλαμβάνεται…“
Το παραπάνω δεν είναι το μοναδικό παράδειγμα. Ιστοσελίδες που παραπληροφορούν συστηματικά για το θέμα της Ουκρανίας (παράδειγμα το pronews.gr) κυκλοφόρησαν στα τέλη Ιουνίου 2022, άρθρα και βίντεο με ανάλογους ισχυρισμούς, παρουσιάζοντας τις Ουκρανίδες πρόσφυγες στην Ευρώπη, στο σύνολό τους ως “Γυναίκες χωρίς ερωτικές αναστολές, λειτουργούν σαν «ιός» στις οικογένειες και τις διαλύουν“.
Παρόμοια δημοσιεύματα με προσβλητικούς υπαινιγμούς προς το σύνολο των Ουκρανίδων κυκλοφόρησαν σε σκανδαλοθηρικές tabloid του εξωτερικού, όπως η Daily Mail, δημιουργώντας ένα αίσθημα απαξίωσης προς αυτές τις γυναίκες. Παρόμοια φαινόμενα που σκοπό έχουν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη εμφανίστηκαν και σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα στην Πολωνία. Η ουσία όλων αυτών των ισχυρισμών είναι η δημιουργία του στερεότυπου πως οι Ουκρανίδες είναι γυναίκες “ελαφρών ηθών” που έρχονται στην Ευρώπη για να διαλύσουν οικογένειες και να “κλέψουν” τους άνδρες από τις συζύγους τους.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα που εμφανίστηκε στην Ελλάδα αφού έκανε το γύρω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κυρίως στο Telegram και στο Χ (πρώην Twitter), αναφέρει ψευδώς πως Ουκρανίδες αναφέρουν τους άνδρες τους που δεν θέλουν να πολεμήσουν στις στρατολογικές αρχές και βραβεύονται για αυτό. Ο ισχυρισμός ξεκίνησε να διακινείται στα τέλη Μαρτίου 2024, επικαλούμενος μια άσχετη φωτογραφία Ουκρανίδων και είχε καταρριφθεί και από άλλους οργανισμούς, εδώ, εδώ και εδώ. Ξεκίνησε από φιλορωσικούς λογαριασμούς στο X και το Telegram, αλλά και ιστοσελίδες που ανήκουν στο “δίκτυο Pravda” (διαβάστε τι είναι το δίκτυο Pravda στα Αγγλικά και τα Ελληνικά). Παρά το γεγονός πως είχε ήδη καταρριφθεί, ο ισχυρισμός εμφανίστηκε πάλι, αυτή τη φορά συνοδευόμενος από βίντεο. Ωστόσο, προχωρήσαμε σε έλεγχο και κατάρριψή του. Και σε αυτή την περίπτωση, στοχοποιούνται τόσο οι γυναίκες της Ουκρανίας που δήθεν προδίδουν τους συζύγους τους, όσο και οι άνδρες που παρουσιάζονται ως φυγόστρατοι.
Επιπλέον παραδείγματα παραπληροφόρησης που στοχεύει τις γυναίκες της Ουκρανίας
Το Greece Fact Check είναι μέλος του European Fact-Checking Standards Network (EFCSN) που μαζί με άλλους 43 οργανισμούς, έχει δημιουργήσει το Elections24Check, μια βάση δεδομένων που παρακολουθεί, καταγράφει και αναλύει την παραπληροφόρηση εν όψει των Ευρωεκλογών. Η πρωτοβουλία έχει λάβει υποστήριξη από την Google και καταγράφει παραπληροφόρηση που αφορά άμεσα ή έμμεσα τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο που αφορούν θέματα για τους Ευρωπαϊκούς θεσμούς, τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, το μεταναστευτικό, την LGBTQ+ κοινότητα κ.α.
Παραδείγματα δαιμονοποίησης γυναικών της Ουκρανίας:
- Ο ψευδής ισχυρισμός που δείχνει μια γυναίκα από την Ουκρανία να έχει κερδίσει το “παγκόσμιο βραβείο σεξ”. Ο ισχυρισμός καταρρίφθηκε από το AFP.
- Ο ψευδής ισχυρισμός πως οι Ουκρανίδες και οι Ουκρανοί στη Γερμανία, θα λαμβάνουν νωρίτερα σύνταξη σε σχέση με τους υπόλοιπους πολίτες. Ο ισχυρισμός καταρρίφθηκε από το CORRECTIV.
- Ο ψευδής ισχυρισμός πως Ουκρανίδες καλούν Γάλλους στρατιώτες να πολεμήσουν στην Ουκρανία. Ο ισχυρισμός καταρρίφθηκε από το factcheck.ge.
- Ο ψευδής ισχυρισμός πως παρουσιάστρια τηλεοπτικής εκπομπής κάλεσε γυναίκες να συγκατοικήσουν με άνδρες στην Ουκρανία για να εξοικονομήσουν ηλεκτρική ενέργεια και θέρμανση. Καταρρίφθηκε από το raskrinkavanje.ba.
- Ο ψευδής ισχυρισμός πως η σύζυγος του άνδρα που πυροβόλησε τον πρωθυπουργό της Σλοβακίας είναι Ουκρανίδα πρόσφυγας. Καταρρίφθηκε από το Newtral.
- Ο ψευδής ισχυρισμός πως μια Ουκρανίδα παρουσιάστηκε για να πολεμήσει στον ισραηλινό στρατό και βιάστηκε από 4 Ισραηλινούς στρατιώτες. Καταρρίφθηκε επίσης από το Newtral.
Η σεξουαλικότητα και τα στερεότυπα εναντίον των γυναικών της Ουκρανίας σε εκστρατείες παραπληροφόρησης είναι μια σκόπιμη τακτική για να υπονομευτεί η υποστήριξη προς την Ουκρανία.
Πιο αναλυτικά, δημιουργούνται ορισμένα αρνητικά στερεότυπα μέσω της παραπληροφόρησης. Οι Ουκρανίδες παρουσιάζονται ως “σαγηνευτικές”, αλλά χειριστικές γυναίκες. Απεικονίζονται να χρησιμοποιούν τη σεξουαλικότητά τους για να εκμεταλλευτούν τους άνδρες στις χώρες υποδοχής, συχνά για οικονομικό όφελος. Αυτό το στερεότυπο απεικονίζει τις γυναίκες της Ουκρανίας που είναι πρόσφυγες ως καιροσκοπικά άτομα που ενδιαφέρονται αποκλειστικά για υλικό κέρδος, είτε εκμεταλλευόμενες τους άνδρες, είτε τις κοινωνικές υπηρεσίες των χωρών υποδοχής. Παράλληλα, εγκαταλείπουν, ή ακόμη και προδίδουν τους άνδρες τους που πολεμάνε στην Ουκρανία, για να βρουν μια πιο άνετη διαβίωση. Με τα προαναφερθέντα συνδέεται και το στερεότυπο που απεικονίζει τις γυναίκες της Ουκρανίας ως αβοήθητα θύματα που πρέπει να σωθούν από άνδρες στις χώρες της Δύσης. Αν και εκ πρώτης όψεως αυτό το στερεότυπο μπορεί να μη φαίνεται πως έχει αρνητική χροιά, εν τούτοις μειώνει τις ικανότητες και την αξιοπρέπειά τους. Η παραπληροφόρηση χρησιμοποιήθηκε συχνά για να παρουσιάσει τις γυναίκες ως πολύ αδύναμες και εύθραυστες για να τους εμπιστευτεί κανείς την πολιτική εξουσία ή ως πολύ παράλογες, αφελείς, επιπόλαιες και συναισθηματικές για να τους εμπιστευτεί κανείς τη λήψη αποφάσεων.
Αντίκτυπος
Η παραπληροφόρηση γύρω από τη σεξουαλικότητα και τα στερεότυπα που κατ’ επέκταση δημιουργούνται εναντίον των Ουκρανίδων, έχει αλυσιδωτές επιπτώσεις, βλάπτοντας τόσο τις ίδιες, όσο και τις κοινωνίες που τις φιλοξενούν. Οι γυναίκες πρόσφυγες της Ουκρανίας αντιμετωπίζουν μειωμένη υποστήριξη, αυξημένη ευαλωτότητα στη βία και ψυχολογική πίεση. Στις χώρες υποδοχής, αυτές οι αφηγήσεις μπορούν να δημιουργήσουν κοινωνικές εντάσεις, να διαβρώσουν την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης και να αυξήσουν τον μισογυνισμό. Αυτή η παραπληροφόρηση αποδυναμώνει τη διεθνή υποστήριξη για την Ουκρανία, εμποδίζει την πολεμική προσπάθεια και διαιωνίζει την ανισότητα των φύλων.
Επίλογος
Η παραπληροφόρηση με βάση το γυναικείο φύλο έχει χρησιμοποιηθεί επανειλημμένως ως εργαλείο προπαγάνδας, ιδιαίτερα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. Το Κρεμλίνο διαδίδει παραπληροφόρηση για να στοχεύσει και να δυσφημήσει τις γυναίκες της Ουκρανίας, δημιουργώντας την εικόνα επιπόλαιων γυναικών που φεύγουν στο εξωτερικό για κέρδος, εμπορεύονται το σώμα τους και δεν ενδιαφέρονται για τη μοίρα της κατεστραμμένης από τον πόλεμο χώρας τους.
Αυτό το άρθρο αποτελεί μέρος ενός κοινού έργου περισσότερων από 40 οργανισμών, συμπεριλαμβανομένου του Greece Fact Check, με επικεφαλής το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προτύπων Ελέγχου (EFCSN). Σκοπός του έργου είναι να καταπολεμήσει την παραπληροφόρηση στις ευρωπαϊκές εκλογές το 2024. Μπορείτε να βρείτε περισσότερες πληροφορίες στο elections24.efcsn.com.