ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ: Οι Ρωμαίοι ευθύνονται για το εύρος που έχει το πευκοδασος στην Ελλάδα και αλλού, διότι είχε διπλή χρήση: γρήγορη ξυλεία και εύφλεκτη βόμβα των ντόπιων ενάντια σε εξέγερση.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ο ισχυρισμός πως οι Ρωμαίοι φύτεψαν πεύκα γύρω από πόλεις της Ελλάδας έχει κυκλοφορήσει πολύ πρόσφατα. Αναφορά στην εκτεταμένη ύπαρξη πεύκων στην Ελλάδα μπορεί να βρεθεί σε αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές για τη χρήση των πεύκων από τους Ρωμαίους ως “εύφλεκτων βομβών” εναντίον πόλεων σε περιπτώσεις εξέγερσης.
O ισχυρισμός κυκλοφορεί σε διάφορα δημοσιεύματα. Για παράδειγμα, στη naftemboriki.gr, διαβάζουμε:
Είναι πανθομολογούμενο ότι ο πύρινος εφιάλτης που βιώνει τις τελευταίες δεκαετίες η Ελλάδα, ευνοείται σε μεγάλο ποσοστό από το γεγονός ότι μεγάλο μέρος της χώρας είναι καλυμμένο από πευκοδάση. Μία διαδεδομένη θεωρία υποδεικνύει τους Ρωμαίους ως υπευθύνους για αυτό το γεγονός.
Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα πεύκα για ξυλεία για τις όποιες ανάγκες τους αλλά τα χρησιμοποιούσαν και ως… μολότοφ έτσι ώστε σε περίπτωση που μία πόλη ή περιοχή έφθανε στα όια της εξέγερσης και δεν μπορούσαν πλέον να την αντιμετωπίσουν, έβαζαν φωτιά στα δέντρα για να την κάψουν.
Το δημοσίευμα της Ναυτεμπορικής, που αναρτήθηκε ανυπόγραφο στη στήλη “Τεχνολογία & Επιστήμη”, αν και παραθέτει τη θεωρία, αναφέρει πως είναι “αναπόδεικτη”.
Αν και αναπόδεικτη ακόμη η θεωρία αυτή είναι αναμφίβολα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα και σίγουρα επίκαιρη.
Επίσης, ο υπουργός Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας Βασίλης Κικίλιας στην εκπομπή “Σήμερα”, στις 27/08/2024, ανέφερε:
“Σκεφτόμαστε τώρα και συζητάμε να αλλάξουμε τη φύτευση σε βραδύκαυστα κοντά στις πόλεις μας, να πάμε δηλαδή σε χαρουπιές, να πάμε σε άλλου είδους… και όχι τα πεύκα που κάποτε μας έφεραν αν δεν κάνω λάθος οι Ρωμαίοι…”
O ισχυρισμός έχει διατυπωθεί και από τον Κυριάκο Βελόπουλο:
Τι ισχύει
Ο ισχυρισμός πως οι Ρωμαίοι φύτευαν πεύκα στις πόλεις ώστε σε περίπτωση εξέγερσης να μπορέσουν να τις κάψουν, φαίνεται πως άρχισε να κυκλοφορεί στο διαδίκτυο το 2021.
Διάφορα είδη πεύκων ήταν αυτοφυή στην περιοχή και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στον πολιτισμό, την οικονομία και την καθημερινή ζωή των αρχαίων Ελλήνων. Τα πιο γνωστά είδη είναι:
Χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis): Αυτό το είδος ήταν ιδιαίτερα κοινό στη Μεσογειακή περιοχή, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Είναι ένα ανθεκτικό δέντρο που αναπτύσσεται καλά στα ξηρά, πετρώδη εδάφη, τυπικά για μεγάλο μέρος της Ελλάδας.
Κουκουναριά (Pinus pinea): Γνωστή και ως ιταλική πεύκη, αυτό το είδος ήταν πολύτιμο για τους βρώσιμους σπόρους του, γνωστούς ως κουκουνάρια, τα οποία αποτελούσαν μέρος της διατροφής στην αρχαία Ελλάδα.
Μαύρη πεύκη (Pinus nigra): Αυτό το είδος, αυτοφυές στις ορεινές περιοχές της Ελλάδας και άλλων μερών της ανατολικής Μεσογείου, χρησιμοποιούταν για το ανθεκτικό ξύλο του.
Το ξύλο του πεύκου ήταν ένας σημαντικός πόρος για τους αρχαίους Έλληνες, που χρησιμοποιούταν στην κατασκευή, τη ναυπήγηση πλοίων και την κατασκευή διαφόρων εργαλείων και οικιακών αντικειμένων. Τα πεύκα αξιοποιούνταν για τη ρητίνη τους, η οποία χρησιμοποιούταν στην παραγωγή πίσσας. Η πίσσα ήταν απαραίτητη για την αδιαβροχοποίηση πλοίων και δοχείων και χρησιμοποιούταν επίσης σε θρησκευτικές και ιατρικές πρακτικές. Τα πεύκα συχνά βρίσκονταν σε ιερά άλση αφιερωμένα σε διάφορους θεούς και θεές. Οι Έλληνες τιμούσαν ορισμένα δέντρα, συμπεριλαμβανομένων των πεύκων. Τα πεύκα ήταν διαδεδομένα σε όλη την ελληνική ηπειρωτική χώρα, στα νησιά, και σε άλλα μέρη της ανατολικής Μεσογείου. Συχνά απαντώνταν τόσο σε πεδινές όσο και σε ορεινές περιοχές, προσαρμοζόμενα στο ποικιλόμορφο κλίμα της αρχαίας Ελλάδας.
Η πιο αναλυτική πηγή για τα ανωτέρω είναι ο Θεόφραστος (371 π.Χ. – 287 π.Χ.), και το έργο του “Περὶ φυτῶν ἱστορίαι” (9 βιβλία). Η δομή του έργου είναι σχεδιασμένη, κατ᾽ αρχήν σε δύο κύρια μέρη: το πρώτο ασχολείται με βασικές έννοιες και γενικά ζητήματα (βιβλίο Ι και IIμέχρι το κεφ. 4), ενώ το δεύτερο, που περιλαμβάνει το υπόλοιπο έργο, ασχολείται με τα επιμέρους φυτά. Στο δεύτερο αυτό μέρος τα φυτά εξετάζονται κατά κατηγορία: τα ήμερα δένδρα (βιβλίο IIκεφ. 5-8), τα άγρια δένδρα (III), τα ξύλα και η επεξεργασία τους (IV-V), οι θάμνοι (VI), τα ποώδη και τα όσπρια (VII), τα δημητριακά (VIII), οι ρίζες και οι φαρμακευτικές τους χρήσεις (IX). Από τα 550 είδη φυτών που αναφέρει ο Θεόφραστος τα περισσότερα βέβαια δεν τα γνώριζε από αυτοψία, αλλά από άλλες πηγές.
Όσον αφορά τα πεύκα, αναφορές γίνονται στο Βιβλίο 3, Κεφάλαια 9-12 και 16. O Θεόφραστος κάνει γενική αναφορά στην παρουσία των διαφόρων ειδών πεύκου στη Μεσόγειο και μεταξύ άλλων αναφέρεται στη Μακεδονία, την Κρήτη, τη Θεσσαλία, τον Παρνασσό και τη Λέσβο.
Τα διάφορα είδη πεύκου απαντώνται και στην Ελληνική Μυθολογία. Σχετίζονταν με τη λατρεία του Ποσειδώνα, του Διονύσου και του Πάνα.
Δεν υπάρχουν αναφορές από Ρωμαίους ιστορικούς όπως ο Λίβιος, ο Τάκιτος ή ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος που να αναφέρουν αυτό το είδος τακτικής, δηλαδή το φύτεμα πεύκων γύρω από πόλεις, ως μέσο αντιμετώπισης εξεγέρσεων. Οι Ρωμαίοι συγγραφείς ήταν συχνά σχολαστικοί στην καταγραφή στρατιωτικών στρατηγικών, πολιτικών γεγονότων και τιμωριών. Η απουσία οποιασδήποτε αναφοράς σε μια τέτοια πρακτική καταδεικνύει έντονα ότι δεν ήταν μέρος της ρωμαϊκής στρατηγικής.
Αν και οι Ρωμαίοι είχαν καταστρέψει και εν μέρει πυρπολήσει πολλές πόλεις μετά από πολιορκίες, όπως για παράδειγμα την Καρχηδόνα και την Ιερουσαλήμ, η χρήση δασών πεύκου γύρω από αυτές ως καύσιμη ύλη για τον εμπρησμό τους, δεν αναφέρεται πουθενά.
Συμπέρασμα
Ο ισχυρισμός πως οι Ρωμαίοι φύτεψαν πεύκα γύρω από πόλεις της Ελλάδας έχει κυκλοφορήσει πολύ πρόσφατα. Αναφορά στην εκτεταμένη ύπαρξη πεύκων στην Ελλάδα μπορεί να βρεθεί σε αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Δεν υπάρχουν ιστορικές αναφορές για τη χρήση των πεύκων από τους Ρωμαίους ως “εύφλεκτων βομβών” εναντίον πόλεων σε περιπτώσεις εξέγερσης.
Πηγές:
- Θεόφραστος, Περί Φυτών Ιστορίας
- Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας των Θ.Κ. Στεφανόπουλου, Στ. Τσιτσιρίδη, Λ. Αντζουλή, Γ. Κριτσέλη
- Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, Φυσική Ιστορία