Christopher J, Kremidas-Courtney
Senior Visiting Fellow, European Policy Centre
Associate Fellow, Geneva Centre for Security Policy
Senior Lecturer, Institute for Security Governance
Στον 21ο αιώνα, οι φυσικές καταστροφές δεν περιορίζονται πλέον στη φυσική καταστροφή. Αντίθετα, λειτουργούν ως σημεία ανάφλεξης για μια άλλη ύπουλη απειλή: την παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών. Καθώς οι κοινωνίες αντιμετωπίζουν κρίσεις, ψευδείς αφηγήσεις, θεωρίες συνωμοσίας και παραπληροφόρηση διεισδύουν στο πληροφοριακό οικοσύστημα, καθυστερώντας την ανάκαμψη, καλλιεργώντας δυσπιστία και επιδεινώνοντας την ανθρώπινη οδύνη.
Η παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών ευδοκιμεί στη χαοτική δυναμική της επικοινωνίας κρίσεων. Ο συνδυασμός της αβεβαιότητας, του αυξημένου άγχους και της ταχείας διάδοσης μη επαληθευμένων πληροφοριών δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για την παραπληροφόρηση. Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν αυτές τις αφηγήσεις μέσω αλγοριθμικών προκαταλήψεων υπέρ του εντυπωσιασμού, αφού οδηγούν σε υψηλότερα επίπεδα διαδικτυακής εμπλοκής, επιτρέποντας στην παραπληροφόρηση να εξαπλωθεί ταχύτερα και πιο μακριά από τα επαληθευμένα γεγονότα.
Οι αναδυόμενες τεχνολογίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη (AI), περιπλέκουν περαιτέρω το τοπίο. Κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στο Μάουι το 2023, περιεχόμενο που δημιουργήθηκε μέσω AI χρησιμοποιήθηκε για να διαδώσει ισχυρισμούς ότι οι πυρκαγιές ήταν αποτέλεσμα “καιρικού όπλου” των ΗΠΑ. Μόνο το 2022, περισσότερες από 15 δισεκατομμύρια εικόνες που δημιουργήθηκαν μέσω AI δημοσιεύτηκαν στο διαδίκτυο, και πλέον είναι πολύ πιο δύσκολο να εντοπιστούν, περιπλέκοντας περαιτέρω την ικανότητα των ανθρώπων να διακρίνουν την αλήθεια από τα ψέματα.
Παρομοίως, η παραπληροφόρηση που κατηγόρησε τις πλημμύρες στη Βαλένθια το 2024 για γεωμηχανική ή την τεχνολογία HAARP διαμόρφωσε αφηγήσεις στην Ισπανία και την υπόλοιπη Ευρώπη, συνδέοντας φυσικές καταστροφές με ευρύτερες γεωπολιτικές συνωμοσίες που υπάρχουν εδώ και δεκαετίες.
Η πρόσφατη πανδημία του κορωνοϊού δεν ήταν μόνο μια παγκόσμια υγειονομική καταστροφή, αλλά και το μεγαλύτερο και πιο διαδεδομένο γεγονός παραπληροφόρησης στον κόσμο. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες προώθησαν ψευδείς αφηγήσεις για οτιδήποτε, από τον ιό, τα εμβόλια, τις μάσκες και τα προστατευτικά μέτρα. Αυτά τα μοτίβα δείχνουν πώς η παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών λειτουργεί τόσο ως σύμπτωμα όσο και ως εργαλείο μεγαλύτερων συστημικών διαταραχών. Ας εξετάσουμε τώρα τον αντίκτυπο της παραπληροφόρησης τα τελευταία χρόνια και ας εντοπίσουμε λύσεις.
Το Παγκόσμιο Τοπίο της Παραπληροφόρησης Κατά τη Διάρκεια Καταστροφών
Πλημμύρες στην Κεράλα (2018): Οι πλημμύρες στην Κεράλα της Ινδίας το 2018, ήταν από τις χειρότερες στην ιστορία της περιοχής, εκτοπίζοντας εκατομμύρια και προκαλώντας εκτεταμένη καταστροφή. Κατά τη διάρκεια αυτής της κρίσης, παραπληροφόρηση ότι ένα φράγμα επρόκειτο να καταρρεύσει εξαπλώθηκε γρήγορα, επιδεινώνοντας τις προκλήσεις που αντιμετώπιζαν τόσο οι αρχές όσο και ο πληθυσμός. Ψευδείς ειδοποιήσεις και διαταγές εκκένωσης προκάλεσαν περαιτέρω σύγχυση, ενώ αφηγήσεις που κατηγορούσαν ψευδώς συγκεκριμένες θρησκευτικές κοινότητες για την παρεμπόδιση των προσπαθειών αρωγής περιέπλεξαν την κατάσταση. Επιπλέον, φήμες για μολυσμένες πηγές νερού και υπερβολικές αναφορές για εξάρσεις ασθενειών διατάραξαν τη διανομή βοήθειας και αύξησαν την ανησυχία του κοινού. Απάτες σε καμπάνιες συλλογής χρημάτων εκτροχίασαν πόρους από νόμιμες πρωτοβουλίες αρωγής, περιπλέκοντας τη διαδικασία ανάκαμψης. Αυτοί οι παράγοντες, συλλογικά, υπονόμευσαν την εμπιστοσύνη στις επιχειρήσεις αρωγής και παρέτειναν την περίοδο ανάκαμψης για τις πληγείσες κοινότητες.
Πυρκαγιές στην Αυστραλία (2019-2020): Οι εκστρατείες παραπληροφόρησης κατά τις πυρκαγιές στην Αυστραλία το 2019-2020 υποστήριξαν ότι οι φωτιές προκλήθηκαν αποκλειστικά από εμπρησμούς, υποβαθμίζοντας το ρόλο της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η αφήγηση επηρέασε σημαντικά τις δημόσιες συζητήσεις για την πολιτική για το κλίμα, απομακρύνοντας την προσοχή από στρατηγικές μετριασμού. Η έμφαση στους εμπρησμούς αντί για την κλιματική αλλαγή πόλωσε την κοινωνία, αποδυνάμωσε την υποστήριξη για ισχυρότερη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής και καθυστέρησε τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση των βασικών αιτιών.
Πλημμύρες στο Πακιστάν (2022): Κατά τη διάρκεια των καταστροφικών πλημμυρών στο Πακιστάν το 2022, ψευδείς φήμες διαδόθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι οργανισμοί αρωγής προτιμούσαν συγκεκριμένες εθνοτικές ομάδες. Αυτή η παραπληροφόρηση διέκοψε τις προσπάθειες αρωγής και αύξησε την ένταση μεταξύ των κοινοτήτων που ήδη αντιμετώπιζαν τις σοβαρές επιπτώσεις της καταστροφής. Η προκύπτουσα δυσπιστία καθυστέρησε περαιτέρω τη διανομή βοήθειας και επιδείνωσε τις διαιρέσεις μεταξύ των πληγέντων ομάδων.
Σεισμός στα σύνορα Συρίας Τουρκίας (2023): Ο σεισμός στη Συρία και την Τουρκία το 2023 είδε την παραπληροφόρηση να εξαπλώνεται ταχύτατα μέσω κοινωνικών δικτύων και εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων. Οι ισχυρισμοί περιλάμβαναν υπερβολικές αναφορές απωλειών και ψευδείς κατηγορίες για αναποτελεσματικές αντιδράσεις αρωγής. Σε περιοχές υπό έλεγχο της αντιπολίτευσης στη Συρία, η παραπληροφόρηση περιέπλεξε περαιτέρω τις επιχειρήσεις διάσωσης καθώς κατασκευασμένες αναφορές δημιούργησαν σύγχυση μεταξύ των κατοίκων και των εθελοντών.
Πυρκαγιές στη Χαβάη (2023): Οι πυρκαγιές στη Μάουι το 2023 είναι ένα σαφές παράδειγμα για το πόσο γρήγορα μπορεί να ριζώσει η παραπληροφόρηση. Καθώς οι πυρκαγιές κατέστρεψαν κοινότητες, θεωρίες συνωμοσίας από την Κίνα που υποστήριζαν ότι η καταστροφή ήταν τεχνητά προκαλούμενη πλημμύρισαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτές οι αφηγήσεις τροφοδοτήθηκαν από κατασκευασμένες εικόνες και βίντεο, καθιστώντας δύσκολο για τους πληγέντες κατοίκους να διακρίνουν αξιόπιστες πληροφορίες. Αυτή η παραπληροφόρηση καθυστέρησε τις προσπάθειες αρωγής και υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στα επίσημα κανάλια επικοινωνίας, αφήνοντας τους κατοίκους σε σύγχυση και ευάλωτους.
Πυρκαγιές στον Καναδά (2023): Κατά τη διάρκεια της εποχής πυρκαγιών στον Καναδά το 2023, η παραπληροφόρηση απομάκρυνε τη δημόσια συζήτηση από την κλιματική αλλαγή. Ομάδες δεξιών πολιτικών απόψεων προώθησαν ισχυρισμούς ότι οι πυρκαγιές προκλήθηκαν κυρίως από εμπρησμούς, παρά από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Αυτή η αφήγηση κέρδισε σημαντική απήχηση σε πλατφόρμες όπως το X (πρώην Twitter), παρά τα στοιχεία που συνέδεαν τις πυρκαγιές με κλιματικούς παράγοντες. Ως αποτέλεσμα, οι δημόσιες συζητήσεις για τη δράση κατά της κλιματικής αλλαγής εκτροχιάστηκαν και η εμπιστοσύνη στις επιστημονικές εξηγήσεις μειώθηκε.
Ναυάγιο Πλοίου στη Μοζαμβίκη (2024): Τον Απρίλιο του 2024, το ναυάγιο ενός πλοίου στην επαρχία Νάμπουλα της Μοζαμβίκης κόστισε τη ζωή σε πάνω από 100 ανθρώπους. Οι ειδικοί διαπίστωσαν ότι η παραπληροφόρηση σχετικά με μια έξαρση χολέρας οδήγησε πολλούς επιβάτες να συνωστιστούν στο πλοίο. Επιπλέον, η παραπληροφόρηση για τους κινδύνους πλοήγησης και για σαμποτάζ οδήγησε σε κακές αποφάσεις από τους χειριστές του πλοίου. Στη συνέχεια, αφηγήσεις που υποστήριζαν ότι το ναυάγιο προκλήθηκε εσκεμμένα για την αποσταθεροποίηση της περιοχής εξαπλώθηκαν, με κάποιες να κατηγορούν ξένους παράγοντες για σαμποτάζ. Η παραπληροφόρηση στόχευσε επίσης τις επιχειρήσεις διάσωσης, κατηγορώντας τις τοπικές αρχές για κακοδιαχείριση και διαφθορά, δημιουργώντας καθυστερήσεις και δημόσια αναταραχή που εμπόδισαν τις προσπάθειες ανάκαμψης.
Πλημμύρες στη Βαλένθια (2024): Οι καταστροφικές πλημμύρες στη Βαλένθια της Ισπανίας το 2024 συνοδεύτηκαν από μια έκρηξη παραπληροφόρησης. Ψευδείς ισχυρισμοί για υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης, κατασκευασμένοι αριθμοί επικοινωνίας έκτακτης ανάγκης και θεωρίες συνωμοσίας που ισχυρίζονταν κυβερνητική αμέλεια υπονόμευσαν τη δημόσια εμπιστοσύνη. Πρόσωπα υψηλού προφίλ ενίσχυσαν αυτές τις αφηγήσεις, περιπλέκοντας τις προσπάθειες αρωγής. Αυτή η παραπληροφόρηση επιβράδυνε τις επιχειρήσεις διάσωσης και αύξησε την απογοήτευση του πληγέντος πληθυσμού, περιπλέκοντας τον συντονισμό μεταξύ των οργανισμών αρωγής.
Τυφώνες Helene και Milton (2024): Η παραπληροφόρηση ταλαιπώρησε επίσης τις σωστικές επιχειρήσεις στους τυφώνες Helene και Milton στις Ηνωμένες Πολιτείες. Φήμες κυκλοφόρησαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι η FEMA “έχει ξεμείνει από κεφάλαια” ή προτιμά να βοηθά μετανάστες χωρίς έγγραφα αντί για Αμερικανούς πολίτες. Αυτά τα ψεύδη απέτρεψαν κάποιους επιζώντες από το να ζητήσουν την απαραίτητη βοήθεια. Η εξάπλωση αυτών των φημών προκάλεσε καθυστερήσεις στη διανομή βοήθειας και καλλιέργησε δυσαρέσκεια μεταξύ των πληγέντων κοινοτήτων.
Πυρκαγιές στο Λος Αντζελες (2025): Οι πρόσφατες πυρκαγιές στο Λος Άντζελες, που τροφοδοτήθηκαν από τους ισχυρούς ανέμους Santa Ana, συνοδεύτηκαν από πληθώρα θεωριών συνωμοσίας. Ισχυρισμοί από την ακροδεξιά ότι οι “προσλήψεις λόγω διαφορετικότητας” στο πυροσβεστικό σώμα ευθύνονται για την κλίμακα της καταστροφής, επισκίασαν τις συζητήσεις για την κατανομή πόρων και τους κλιματικούς παράγοντες.
COVID-19 και Φυσικές Καταστροφές (2020-Σημερα): Η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε από μόνη της μια παγκόσμια φυσική καταστροφή λόγω της τεράστιας κλίμακας και των επιπτώσεών της. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, η παραπληροφόρηση και οι θεωρίες συνωμοσίας ήταν ανεξέλεγκτες, περιπλέκοντας περαιτέρω τις αντιδράσεις στις ταυτόχρονες φυσικές καταστροφές. Ψευδείς αφηγήσεις συνέδεσαν φυσικές καταστροφές όπως κυκλώνες και πλημμύρες με υποτιθέμενες συνωμοσίες σχετικές με την πανδημία, όπως ότι οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τις καταστροφές για να επιβάλουν lockdowns ή να αποσπάσουν την προσοχή από συστημικές αποτυχίες.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης ενίσχυσαν ισχυρισμούς ότι ο COVID-19 διαδίδεται σκόπιμα μέσω καταυλισμών αρωγής ή από συγκεκριμένες κοινότητες, προκαλώντας φόβο και εχθρότητα. Επιπλέον, οι αντιδράσεις στον τομέα της δημόσιας υγείας υπονομεύθηκαν από την παραπληροφόρηση σχετικά με τα εμβόλια και τις μεθόδους θεραπείας. Αυτό δυσχέρανε τις προσπάθειες εμβολιασμού σε περιοχές που επλήγησαν από καταστροφές, όπου ήδη επιβαρυμένα συστήματα υγείας αντιμετώπιζαν περαιτέρω βάρη λόγω του σκεπτικισμού και της παραπληροφόρησης. Το σωρευτικό αποτέλεσμα ήταν μια μειωμένη ικανότητα αποτελεσματικής αντιμετώπισης τόσο της πανδημίας όσο και των φυσικών καταστροφών, αφήνοντας ευάλωτους πληθυσμούς ακόμη περισσότερο εκτεθειμένους σε κινδύνους.
Συνέπειες της Παραπληροφόρησης κατά τη Διάρκεια Καταστροφών
Όπως δείχνουν αυτά τα παραδείγματα, η παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών συχνά εκμεταλλεύεται το άγχος του κοινού και τις κοινωνικές διαιρέσεις, αναπτύσσοντας ψευδείς αφηγήσεις για να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη και να καθυστερήσει τις προσπάθειες ανακούφισης. Μια κοινή τακτική είναι η προώθηση θεωριών συνωμοσίας, όπως η απόδοση των καταστροφών σε σκόπιμες ενέργειες, όπως η γεωμηχανική ή η κυβερνητική αμέλεια.
Κατά τη διάρκεια των πλημμυρών στη Βαλένθια, ψευδείς ισχυρισμοί για υπηρεσίες έκτακτης ανάγκης και κατασκευασμένοι αριθμοί επικοινωνίας διαδόθηκαν ραγδαία, ενώ θεωρίες συνωμοσίας που κατηγορούσαν την κυβέρνηση για αμέλεια περιέπλεξαν τις προσπάθειες ανακούφισης και διαβρώσαν την εμπιστοσύνη στις επίσημες αντιδράσεις. Αντίστοιχα, κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών στο Λος Άντζελες, αφηγήσεις που κατηγορούσαν “προσλήψεις με κριτήρια ποικιλομορφίας” στην πυροσβεστική επισκίασαν κρίσιμες συζητήσεις σχετικά με την κατανομή πόρων και τον μετριασμό των πυρκαγιών, πολώνοντας περαιτέρω τις κοινότητες.
Έχουμε δει επίσης πώς η παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών υπονομεύει την εμπιστοσύνη στις αρχές και τους οργανισμούς αρωγής. Οι δρώντες παραπληροφόρησης διαδίδουν φήμες για κακοδιαχείριση, ευνοιοκρατία και διαφθορά, όπως παρατηρήθηκε στο ναυάγιο στη Μοζαμβίκη και τις πλημμύρες στο Πακιστάν, όπου ισχυρισμοί περί προκατειλημμένης διανομής βοήθειας πυροδότησαν εντάσεις και καθυστέρησαν την ανάκαμψη.
Αυτές οι προσπάθειες συχνά επιδεινώνουν τις κοινωνικές διαιρέσεις, στοχοποιώντας συγκεκριμένες εθνοτικές ή κοινωνικές ομάδες και ενισχύοντας τους φόβους μέσω διογκωμένων στοιχείων θυμάτων, κατασκευασμένων εντολών εκκένωσης ή ψευδών προειδοποιήσεων υγείας. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια των πλημμυρών στην Κεράλα, φήμες για μολυσμένες προμήθειες νερού και επιδημικές εξάρσεις διέκοψαν τη διανομή βοήθειας και αύξησαν το άγχος του κοινού.
Αυτές οι αφηγήσεις όχι μόνο δημιουργούν σύγχυση και δυσπιστία αλλά και αποσπούν την προσοχή από την αντιμετώπιση των αιτιών των καταστροφών και την εφαρμογή αποτελεσματικών λύσεων. Πολώνοντας τις κοινωνίες και εκτρέποντας πόρους για την αποδόμηση ψευδών ισχυρισμών, οι δρώντες παραπληροφόρησης επιβαρύνουν σημαντικά τις προκλήσεις της ανταπόκρισης σε καταστροφές, αφήνοντας τις πληγείσες κοινότητες περισσότερο ευάλωτες σε παρατεταμένες περιόδους ανάκαμψης.
Όταν οι επιζώντες αμφιβάλλουν για την αξιοπιστία των διασωστών και των επίσημων επικοινωνιών, μπορεί να διστάσουν να αναζητήσουν βοήθεια, θέτοντας σε κίνδυνο τη διάσωση και την ανάκαμψή τους. Τέλος, η παραπληροφόρηση μπορεί να εντείνει τις κοινωνικές διαιρέσεις σε στιγμές που ο πληθυσμός νιώθει πιο ευάλωτος. Πολιτικοποιώντας τις αφηγήσεις καταστροφών, οι δρώντες κακής πίστης επιδεινώνουν τις υπάρχουσες εντάσεις και υπονομεύουν τη συλλογική δράση.
Οι εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων, όπως το WhatsApp, διαδραματίζουν διττό ρόλο σε καταστάσεις καταστροφών και συγκρούσεων, λειτουργώντας τόσο ως ζωτικής σημασίας εργαλείο επικοινωνίας όσο και ως κανάλι παραπληροφόρησης. Σε περιοχές όπως η Συρία, έχει αποτελέσει σωσίβιο, επιτρέποντας στους διασώστες, όπως οι White Helmets, να συντονίζουν τις προσπάθειες διάσωσης και να επικοινωνούν με πολίτες όταν τα παραδοσιακά συστήματα έκτακτης ανάγκης είναι μη διαθέσιμα.
Η δυνατότητα της εφαρμογής να λειτουργεί σε περιοχές με κακή συνδεσιμότητα, χάρη στον αλγόριθμο συμπίεσης, την καθιστά απαραίτητη σε ζώνες κρίσης. Ωστόσο, αυτή η προσβασιμότητα επιτρέπει επίσης σε κακόβουλους δρώντες να τη χρησιμοποιούν για τη διάδοση ψευδών αφηγήσεων, την πρόκληση πανικού και ακόμη και το συντονισμό βίαιων ενεργειών, όπως παρατηρήθηκε σε συγκρούσεις στο Σουδάν και τη Σομαλία. Αυτή η διττή φύση υπογραμμίζει την ανάγκη για προσεγγίσεις που αξιοποιούν τα οφέλη του WhatsApp, ενώ μετριάζουν τους κινδύνους κατά τη διάρκεια κρίσεων.
Σύμφωνα με την Irina Novakova, επικεφαλής του Κέντρου Συντονισμού Αντιμετώπισης Καταστροφών Ευρω-Ατλαντικής Περιοχής του ΝΑΤΟ, «ξένοι και εγχώριοι δρώντες εκμεταλλεύονται καταστάσεις έκτακτης ανάγκης για να προωθήσουν τις δικές τους ατζέντες – μεταξύ άλλων, για να υπονομεύσουν την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση και τους διασώστες, να αποσπάσουν την προσοχή και να δημιουργήσουν χάος, να εκμεταλλευτούν κοινωνικές εντάσεις και να διαδώσουν θεωρίες συνωμοσίας. Αυτή η εργαλειοποίηση των καταστροφών αποτελεί σημαντικό ζήτημα ασφάλειας, το οποίο το ΝΑΤΟ και οι Σύμμαχοι λαμβάνουν σοβαρά υπόψη. Πρέπει να γίνουμε καλύτεροι στην κατανόηση του προβλήματος, στη μάθηση από τις λύσεις άλλων, και στην ενίσχυση των ικανοτήτων μας για αντίδραση.»
Συστάσεις για την Αντιμετώπιση της Παραπληροφόρησης σε Καταστροφές
Μην επαναλαμβάνετε την ψευδή αφήγηση. Οι επίσημοι και ανεπίσημοι φορείς που επιδιώκουν να διαψεύσουν ψευδείς αφηγήσεις συχνά κάνουν το λάθος να επαναλαμβάνουν την αφήγηση πριν τη διαψεύσουν, κατά τη διάρκεια συνεντεύξεων Τύπου ή άλλων δημόσιων εμφανίσεων. Αυτό όχι μόνο νομιμοποιεί την ψευδή αφήγηση, αλλά δημιουργεί και ευκαιρίες για κακόβουλους δρώντες να επεξεργαστούν βίντεο από τη συνέντευξη Τύπου, παρουσιάζοντας τους αξιωματούχους να επιβεβαιώνουν την παραπληροφόρηση.
Πείτε την αλήθεια, ειδικά όταν είναι άβολη. Υπάρχει κίνδυνος όταν οι κυβερνήσεις απορρίπτουν τις άβολες αλήθειες, ιδιαίτερα όταν γίνονται λάθη κατά την αντιμετώπιση κρίσεων. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να διαβρώσει την εμπιστοσύνη του κοινού και να ενισχύσει τις αφηγήσεις παραπληροφόρησης, οι οποίες συχνά βασίζονται σε έναν μικρό κόκκο αλήθειας. Όταν οι κυβερνήσεις λένε ψέματα ή συγκαλύπτουν λάθη κατά τη διάρκεια μιας έκτακτης ανάγκης, υπονομεύουν τις αξιόπιστες πληροφορίες που έχουν σκοπό να κρατήσουν τους πολίτες ασφαλείς. Είναι λοιπόν πολύ καλύτερο να είμαστε ειλικρινείς και ευθείς όταν αποτυγχάνουμε ή δεν ανταποκρινόμαστε επαρκώς, καθώς η εμπιστοσύνη του κοινού είναι εύκολο να χαθεί και εξαιρετικά δύσκολο να ανακτηθεί.
Ενημέρωση και προληπτική επικοινωνία. Η στρατηγική επικοινωνία κατά τη διάρκεια μιας κρίσης δεν μπορεί να μειώσει το μέγεθος του προβλήματος, αλλά μια αποτυχημένη προσέγγιση μπορεί να επιδεινώσει την κρίση. Η σωστή στρατηγική επικοινωνία ξεκινά με την προετοιμασία του κοινού και τη δημιουργία ενός συνόλου επικοινωνίας που θα ενημερώνει το κοινό κατά τη διάρκεια μαζικών καταστροφών. Οι κρατικοί φορείς και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) πρέπει να δίνουν προτεραιότητα στην προληπτική και διαφανή επικοινωνία πολύ πριν προκύψει μια κρίση. Καλές πρακτικές, όπως η διανομή ενημερωτικών φυλλαδίων που εξηγούν τις διαδικασίες έκτακτης ανάγκης σε κάθε πολίτη, οι συχνές εκδηλώσεις «ανοικτής πόρτας» και η εμπλοκή της κοινότητας σε κάθε γειτονιά, αποδεικνύονται οι καλύτερες μορφές πρόληψης παραπληροφόρησης. Αυτές οι μέθοδοι κάνουν τους πολίτες να αισθάνονται πιο συνδεδεμένοι με τις δυνάμεις αντίδρασης, τους βοηθούν να κατανοήσουν καλύτερα πώς λειτουργεί το σύστημα αντιμετώπισης (και πώς μπορούν να συνεισφέρουν) και μειώνουν την πιθανότητα να πιστέψουν ψευδείς πληροφορίες για καταστροφές.
Αξιοποιήστε τη δύναμη των εφαρμογών ανταλλαγής μηνυμάτων ή αφήστε τους κακόβουλους δρώντες να το κάνουν για εσάς. Παγκοσμίως, το WhatsApp είναι το πιο διαδεδομένο μέσο για τους πολίτες να βρουν και να μοιραστούν πληροφορίες για καταστροφές κατά τη διάρκεια κρίσεων. Είναι επίσης ένα σημαντικό μέσο διάδοσης παραπληροφόρησης. Αντί να αφήνεται αυτός ο χώρος σε κακόβουλους δρώντες, οι κυβερνήσεις και οι ομάδες της κοινωνίας των πολιτών πρέπει να ακολουθήσουν το παράδειγμα των Ηνωμένων Εθνών και διάφορων ανθρωπιστικών οργανώσεων, εντάσσοντας τις εφαρμογές μηνυμάτων στις στρατηγικές επικοινωνίας τους. Δίνοντας στους πολίτες τη δυνατότητα πρόσβασης σε αξιόπιστες πληροφορίες μέσω της πλατφόρμας που χρησιμοποιούν περισσότερο, παρακολουθώντας και διαψεύδοντας παραπληροφόρηση σε αυτές τις πλατφόρμες, καθώς και ρυθμίζοντας τη διάδοση επικίνδυνων ψευδών ειδήσεων, μπορεί να περιοριστεί ο αρνητικός αντίκτυπος.
Δημιουργήστε ένα δίκτυο «πρώτων ανταποκριτών πληροφόρησης» (Information First Responders).
Η σωστή αφήγηση είναι μόνο το ήμισυ της μάχης για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Όπως έχουμε πρώτους ανταποκριτές για διάφορες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, χρειαζόμαστε και «πρώτους ανταποκριτές πληροφόρησης». Το μοντέλο αυτό αξιοποιεί την υψηλή εμπιστοσύνη που έχει το κοινό στους τοπικούς ηγέτες για να μεταδώσει στρατηγικά μηνύματα και να διαψεύσει την παραπληροφόρηση.
Έρευνες δείχνουν ότι οι τοπικοί ηγέτες είναι οι πιο αξιόπιστοι στην κοινωνία, επομένως η συνεργασία μαζί τους μπορεί να βοηθήσει στην αποτελεσματική επικοινωνία πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από μια κρίση. Αυτοί μπορεί να είναι επίσημοι ή ανεπίσημοι τοπικοί ηγέτες, όπως κληρικοί, πρόεδροι συλλόγων, ιδιοκτήτες καταστημάτων ή τοπικοί αξιωματούχοι. Το μοντέλο αυτό έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε χώρες όπως η Ουκρανία, η Βραζιλία, η Σουηδία και σε διαδικτυακές κοινότητες από το 2017.
Επαλήθευση γεγονότων και εκπαίδευση. Οι οργανισμοί επαλήθευσης γεγονότων διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης. Συνεργασίες μεταξύ ΜΚΟ επαλήθευσης γεγονότων, μέσων ενημέρωσης και κυβερνήσεων έχουν καταφέρει να διαψεύσουν ψευδείς αφηγήσεις κατά τη διάρκεια πυρκαγιών και πλημμυρών. Εκστρατείες δημόσιας εκπαίδευσης μπορούν επίσης να ενισχύσουν τη γραμματική στα μέσα ενημέρωσης, εξοπλίζοντας τα άτομα να αξιολογούν κριτικά τις πληροφορίες.
Ρυθμίσεις και λογοδοσία. Μια ολιστική προσέγγιση προϋποθέτει συνεργασία με τα μέσα ενημέρωσης και τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης για τον περιορισμό της διάδοσης παραπληροφόρησης. Η τροποποίηση αλγορίθμων, η εποπτεία περιεχομένου και οι συνεργασίες με οργανισμούς επαλήθευσης μπορούν να μειώσουν την προβολή ψευδών ισχυρισμών. Νομικά πλαίσια πρέπει να διασφαλίζουν ότι τα μέσα και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης που δεν ελέγχουν και δεν αποτρέπουν τη διάδοση παραπληροφόρησης φέρουν ευθύνη για τις επιπτώσεις που προκαλούν.
Συμπεριλάβετε την παραπληροφόρηση στις αξιολογήσεις κινδύνου και τις ασκήσεις ανθεκτικότητας.
Η εσκεμμένη παραπληροφόρηση και η ακούσια παραπληροφόρηση αποτελούν μέρος κάθε κρίσης. Γι’ αυτό πρέπει συλλογικά να εξασκηθούμε στην αντιμετώπισή τους μέσω ασκήσεων και αξιολογήσεων κινδύνου.
Προς ένα Ανθεκτικό Μέλλον
Η παραπληροφόρηση κατά τη διάρκεια καταστροφών είναι μια σοβαρή πρόκληση που επιδεινώνει την αντιμετώπιση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών. Η εξάπλωσή της υπονομεύει την εμπιστοσύνη, καθυστερεί την ανταπόκριση και οξύνει κοινωνικές διαιρέσεις. Για την αντιμετώπιση αυτού του ζητήματος απαιτείται μια πολυδιάστατη προσέγγιση, που περιλαμβάνει καθαρή και προληπτική επικοινωνία, δημιουργία δικτύου πρώτων ανταποκριτών πληροφόρησης, επαλήθευση γεγονότων, ρυθμιστικές παρεμβάσεις και συμμετοχικές αξιολογήσεις κινδύνου. Επενδύοντας σε αυτή την προσέγγιση, οι κοινωνίες μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις διπλές προκλήσεις των φυσικών καταστροφών και της παραπληροφόρησης που συχνά τις συνοδεύει.