ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΣ: Ο πανάρχαιος Δωρικός χαιρετισμός (που κάποιοι καλούν “ναζιστικό” ή “φασιστικό”)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Δεν υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις ότι ο ναζιστικός χαιρετισμός χρησιμοποιούνταν στην Αρχαία Ρώμη ή την Αρχαία Ελλάδα. Οι ρίζες του βρίσκονται σε παρερμηνείες της νεοκλασικής τέχνης του 18ου αιώνα και στην εσκεμμένη υιοθέτησή του από φασιστικά κινήματα του 20ού αιώνα.
Το τελευταίο διάστημα επανακυκλοφόρησε ο ισχυρισμός πως ο ναζιστικός χαιρετισμός έχει αρχαιοελληνική και/ή ρωμαϊκή προέλευση. Πρόκειται για ένα μύθο που άρχισε να αποκτά μεγάλη διάδοση στην Ελλάδα από το 2012. Ακολουθούν πρόσφατα παραδείγματα:
Το φασιστικό κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι υιοθέτησε τον αποκαλούμενο “ρωμαϊκό χαιρετισμό” τη δεκαετία του 1920, πιστεύοντας ότι αναβίωνε έναν αρχαίο ρωμαϊκό χαιρετισμό που συμβόλιζε τη δύναμη και την ενότητα. Αργότερα, ο χαιρετισμός υιοθετήθηκε από το ναζιστικό κόμμα στη Γερμανία. Ο ναζιστικός χαιρετισμός, γνωστός ως “Hitlergruß” (Χαιρετισμός του Χίτλερ), γίνεται με την προέκταση του δεξιού χεριού ευθεία μπροστά με την παλάμη προς τα κάτω. Το 1933 έγινε υποχρεωτικός από το ναζιστικό καθεστώς ως ένδειξη αφοσίωσης στον Αδόλφο Χίτλερ και συνοδευόταν από τη φράση «Heil Hitler» ή «Sieg Heil». Ο χαιρετισμός αυτός έγινε σύμβολο της ναζιστικής ιδεολογίας.
Στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκε από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου (1936) του Ιωάννη Μεταξά. Σύμφωνα με το Άρθρο 30 των Γενικών Διατάξεων του Κανονισμού Εσωτερικής Υπηρεσίας, “Ο χαιρετισμός αποδίδεται δια ζωηράς προτάσεως της δεξιάς χειρός τεταμένης με δακτύλους ηνωμένους και την παλάμην εις το ύψος του δεξιού οφθαλμού, κατά το πρότυπον του καθαρώς αρχαίου ελληνικού χαιρετισμού“. Η Χρυσή Αυγή είχε ισχυριστεί πως “Το εθνικό καθεστώς του Ιωάννου Μεταξά, που είπε ΟΧΙ στους ξένους εισβολείς και τους πολέμησε στην Πίνδο και τη Μακεδονία το 1940-41 είχε καθιερώσει επισήμως τον χαιρετισμό με τεταμένη τη δεξιά. Έτσι ακριβώς χαιρετούσαν τότε οι Έλληνες πατριώτες που έδωσαν το αίμα τους για την Ελευθερία της Πατρίδας μας”. Είχε επίσης γίνει λόγος για δωρικό χαιρετισμό προς τον “Ανατέλλοντα Ήλιο”. Αυτοί οι ισχυρισμοί ωστόσο δεν ανταποκρίνονται στην ιστορική πραγματικότητα.
Το ζήτημα του συγκεκριμένου χαιρετισμού επανήλθε στην επικαιρότητα εξαιτίας της παρόμοιας κίνησης που έκανε πρόσφατα ο Ίλον Μασκ.
Η προέλευση περί ρωμαϊκού και αρχαιοελληνικού χαιρετισμού
Ο Γάλλος ζωγράφος Ζακ-Λουί Νταβίντ (Jacques-Louis David), στον πίνακα του Ο Όρκος των Ορατίων (1784), απεικονίζει τρεις αδερφούς που προτείνουν τα χέρια τους σε όρκο πίστης προς τον πατέρα τους. Η χειρονομία αυτή είχε σκοπό να συμβολίσει την τιμή και τη θυσία, αλλά δεν βασίστηκε σε ιστορικές ρωμαϊκές πρακτικές.
Αργότερα, καλλιτέχνες και κινηματογραφιστές υιοθέτησαν αυτή τη χειρονομία, συνδέοντάς την με τη Ρώμη, δημιουργώντας μια παρανόηση που διαρκεί μέχρι σήμερα. Για παράδειγμα, ταινίες του 20ού αιώνα, όπως το Cabiria (1914), που παρουσίαζαν ιστορικά γεγονότα της Ρώμης, περιείχαν σκηνές με τον “ρωμαϊκό χαιρετισμό.” Αυτές οι αναπαραστάσεις επηρέασαν την κοινή γνώμη και αργότερα υιοθετήθηκαν από φασιστικά κινήματα.
Αρχαία ρωμαϊκά κείμενα και έργα τέχνης δεν απεικονίζουν τέτοιου είδους χαιρετισμό. Αντίθετα, οι ρωμαϊκές χειρονομίες χαιρετισμού ήταν περισσότερο παρόμοιες με χειραψίες ή σφιγμένες γροθιές. Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η ιδέα του “ρωμαϊκού χαιρετισμού” είναι μια σύγχρονη επινόηση.
Η σύνδεση του ναζιστικού χαιρετισμού με την Αρχαία Ελλάδα δεν έχει καμία ιστορική βάση. Τα ελληνικά έργα τέχνης και τα κείμενα δεν απεικονίζουν χειρονομίες που να μοιάζουν με τον ναζιστικό χαιρετισμό. Αν και ο ελληνικός πολιτισμός επηρέασε τη Ρώμη, δεν υπάρχει καμία απόδειξη για χειρονομίες αυτής της μορφής.
Αρχαία ρωμαϊκές και ελληνικές πηγές δεν αναφέρουν τέτοιο χαιρετισμό. Οι χαιρετισμοί αυτών των κοινωνιών ήταν συνήθως προφορικοί ή περιλάμβαναν χειραψίες. Ο χαιρετισμός σχεδιάστηκε για να προκαλέσει το αίσθημα ιστορικού μεγαλείου και να δημιουργήσει σύνδεση με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ωστόσο, αυτό ήταν μια κατασκευή για να δώσει νομιμοποίηση στις ιδεολογίες του Μουσολίνι και του Χίτλερ.
Συμπέρασμα
Δεν υπάρχουν ιστορικές αποδείξεις ότι ο ναζιστικός χαιρετισμός χρησιμοποιούνταν στην Αρχαία Ρώμη ή την Αρχαία Ελλάδα. Οι ρίζες του βρίσκονται σε παρερμηνείες της νεοκλασικής τέχνης του 18ου αιώνα και στην εσκεμμένη υιοθέτησή του από φασιστικά κινήματα του 20ού αιώνα.
Πηγές:
- Roman Salute – Wikipedia
- Oath of the Horatii – Britannica
- The Real Origin of the Nazi Salute – Tales of Times Forgotten
- BBC History Magazine – The history of the Hitler salute, from its dubious Roman origins to its use by the far right
- The Conversation – Elon Musk and the history of the ‘Roman salute’
- Did Elon Musk give a ‘Nazi’ salute and does it play into the hands of neo-fascist groups? – Euronews
- The Roman Salute: Cinema, History, Ideology – Martin M. Winkler – Ohio State University Press
- Cabiria: The Intersection of Cinema and Politics
- Mosse, George L. The Fascist Revolution: Toward a General Theory of Fascism
- From the ‘Nobleman’s Sword’ to the ‘Flag of the Fascist Ideals’ The Formation and Development of Ioannis Metaxas’s Intellectual Weltanschauung (1897–1941) – Vassilios A. Bogiatzis – Brill
- Οργανόγραμμα της Ε.Ο.Ν. – Metaxas Project
- Χρυσή Αυγή: Ο “ναζιστικός” χαιρετισμός είναι ελληνικός – NewsIt
- Περί του αρχαιοελληνικού χαιρετισμού και άλλα ευτράπελα – Αιχμή