Η «ορθομοριακή θεραπεία» ορίζεται από τους υποστηρικτές της ως «η θεραπεία μιας νόσου μεταβάλλοντας τις συγκεντρώσεις των ουσιών που υπάρχουν κανονικά στο ανθρώπινο σώμα». Η ιδέα βασίζεται στην αντίληψη ενός βέλτιστου θρεπτικού περιβάλλοντος στο σώμα και προτείνει ότι οι ασθένειες αντικατοπτρίζουν ελλείψεις σε αυτό το περιβάλλον. Η αντιμετώπιση των νόσων, σύμφωνα με αυτή την άποψη, περιλαμβάνει τη διόρθωση των «ανισορροπιών ή ελλείψεων που βασίζονται στην ατομική βιοχημεία» με τη χρήση υποτιθέμενων «φυσικών» ουσιών όπως βιταμίνες, ανόργανα άλατα, αμινοξέα, ιχνοστοιχεία και λιπαρά οξέα.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, ο νομπελίστας Linus Pauling εισήγαγε την έκφραση “ορθομοριακή” στην ιατρική νομενκλατούρα για να εκφράσει την ιδέα της ανάγκης διατήρησης των σωστών μορίων στις σωστές ποσότητες. Παρά τους ισχυρισμούς περί ιατρικών ανακαλύψεων με τη βιταμίνη C από τον Pauling και άλλους, τα ευρήματα σχετικά με τα οφέλη στην υγεία της βιταμίνης C υπήρξαν αμφιλεγόμενα και αντιφατικά, ενώ ο ίδιος ο Pauling, δέχθηκε σφοδρότατη κριτική. Στις μέρες μας, κάποιοι έχουν φτάσει στο σημείο να επικαλούνται των Pauling, ισχυριζόμενοι πως ισχυρές δόσεις βιταμίνης C, μπορούν να θεραπεύσουν ακόμη και το καρκίνο.
Το 1976 και το 1978, ο Ewan Cameron και ο Pauling ανέφεραν ότι οι ασθενείς που έλαβαν υψηλές δόσεις βιταμίνης C επιβίωσαν τρεις με τέσσερις φορές περισσότερο από όμοιους ασθενείς που δεν έλαβαν συμπληρώματα βιταμίνης C. Ο Cameron χορήγησε σε 100 προχωρημένους ασθενείς με καρκίνο, 10.000 χιλιοστόγραμμα γραμμαρίων βιταμίνης C ανά ημέρα. Η κλινική πορεία αυτών των ασθενών στη συνέχεια συγκρίθηκε με εκείνη των 1.000 ασθενών άλλων ιατρών, τα αρχεία των οποίων ελήφθησαν από το ίδιο νοσοκομείο, αλλά δεν έλαβαν βιταμίνη C. (Ο Pauling πέθανε από καρκίνο του προστάτη σε ηλικία 93 ετών, παρότι λάμβανε υψηλές δόσεις βιταμίνης C).
Η μελέτη Pauling / Cameron δεν ήταν μια κλινική δοκιμή στην οποία οι ασθενείς συγκρίθηκαν με ασθενείς που είχαν επιλεγεί τυχαία, χρησιμοποιώντας τυποποιημένο πρωτόκολλο. Αντ ‘αυτού, ο Pauling και ο Cameron προσπάθησαν να ανακατασκευάσουν το τι συνέβη με την ομάδα ελέγχου εξετάζοντας τα ιατρικά τους αρχεία. Περισσότερα εδώ.
Ορθομοριακή θεραπεία;
Στο έγκυρο Quackwatch, διαβάζουμε πως η «ορθομοριακή θεραπεία» ορίζεται από τους υποστηρικτές της ως «τη θεραπεία μιας νόσου μεταβάλλοντας τις συγκεντρώσεις των ουσιών που υπάρχουν κανονικά στο ανθρώπινο σώμα». Οι υποστηρικτές του ισχυρίζονται ότι πολλές ασθένειες προκαλούνται από μοριακές ανισορροπίες που διορθώνονται με τη χορήγηση των “σωστών” μορίων θρεπτικών συστατικών στη σωστή στιγμή (συμπληρώματα διατροφής).
Η ορθομοριακή προσέγγιση στη θεραπεία χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 όταν μερικοί ψυχίατροι άρχισαν να προσθέτουν τεράστιες δόσεις θρεπτικών ουσιών στη θεραπεία σοβαρών ψυχικών προβλημάτων. Η αρχική ουσία ήταν η βιταμίνη B3 (νικοτινικό οξύ ή νικοτιναμίδιο) και η θεραπεία ονομάστηκε “θεραπεία με μεγαβιταμίνη”. Αργότερα, η θεραπευτική αγωγή επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει άλλες βιταμίνες, μέταλλα, ορμόνες και δίαιτες, οποιαδήποτε από τις οποίες μπορεί να συνδυαστεί με συμβατική φαρμακευτική θεραπεία και θεραπείες με ηλεκτροσόκ.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80, το κέντρο μελέτης εγκεφάλου Princeton Brain Bio (καμία σχέση με το Πανεπιστήμιο του Πρίνστον), στο Skillman του Νιου Τζέρσεϋ, παρουσίασε τη «θρεπτική» του θεραπεία για αλκοολισμό, αλλεργίες, αρθρίτιδα, αυτισμό, επιληψία, υπέρταση, υπογλυκαιμία, κατάθλιψη, μαθησιακές δυσκολίες, καθυστέρηση, ψυχικές και μεταβολικές διαταραχές, δερματικά προβλήματα και υπερκινητικότητα. Οι υπηρεσίες του περιελάμβαναν εργαστηριακές εξετάσεις που οι περισσότεροι γιατροί δεν τις θεωρούσαν αναγκαίες ή χρήσιμες για τη διάγνωση αυτών των διαταραχών.
Πολλές ομάδες εμπειρογνωμόνων εξέτασαν τους ισχυρισμούς των «ορθομοριακών» υποστηρικτών και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι αβάσιμες.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, μια ειδική ομάδα της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Ένωσης διερεύνησε τους ισχυρισμούς των ψυχιάτρων που υιοθέτησαν την ορθομοριακή προσέγγιση. Η ειδική ομάδα επεσήμανε ότι αυτοί οι επαγγελματίες χρησιμοποίησαν μη συμβατικές μεθόδους όχι μόνο για θεραπεία αλλά και για διάγνωση. Το συμπέρασμά του ήταν ίσως η ισχυρότερη δήλωση που δημοσιεύθηκε ποτέ από επιστημονικό σώμα:
“Η παρούσα ανασκόπηση εξέτασε προσεκτικά τη βιβλιογραφία που παρήγαγαν οι υποστηρικτές της μεγαβιταμίνης και εκείνων που προσπάθησαν να αναπαράγουν το βασικό και κλινικό έργο τους. Η αξιοπιστία των υποστηρικτών της μεγαβιταμίνης είναι χαμηλή. Η αξιοπιστία τους μειώνεται περαιτέρω από μια συνεχή άρνηση κατά την τελευταία δεκαετία για την πραγματοποίηση ελεγχόμενων πειραμάτων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η παρούσα ανασκόπηση θεωρεί λανθασμένη τη δημοσιότητα που απολαμβάνει (η ορθομοριακή) μέσω του ραδιοφώνου, του τύπου και των δημοφιλών βιβλίων, χρησιμοποιώντας φράσεις που είναι πραγματικά εσφαλμένες, όπως η θεραπεία με μεγαβιταμίνη και ορθομοριακή θεραπεία.”
Η Συμβουλευτική Επιτροπή Έρευνας του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας εξέτασε τα σχετικά επιστημονικά δεδομένα μέχρι το 1979 και συμφώνησε ότι η θεραπεία με μεγαβιταμίνη ήταν αναποτελεσματική και θα μπορούσε να είναι επιβλαβής. Αφού η υποεπιτροπή άμυνας των ΗΠΑ εξέτασε αυτή τη θεραπεία, αποφάσισε να την αφαιρέσει από το ασφαλιστικό πρόγραμμα των στρατιωτικών.
Διάφορες ισχυρισμοί ότι οι μεγαβιταμίνες και τα megaminerals είναι αποτελεσματικά κατά της ψύχωσης, των μαθησιακών διαταραχών και της διανοητικής καθυστέρησης στα παιδιά εξετάστηκαν από επιτροπές της Αμερικανικής Ακαδημίας Παιδιατρικής (AAP) το 1976 και το 1981 και από την Καναδική Ακαδημία Παιδιατρικής το 1990 – 2000. Και οι δύο ομάδες προειδοποίησαν ότι δεν υπήρχε αποδεδειγμένο όφελος σε καμία από αυτές τις ασθένειες και ότι οι μεγαδóσεις (βιταμινών κτλ) μπορεί να έχουν σοβαρές τοξικές συνέπειες για τον οργανισμό.
Το 1991, Ολλανδοί ερευνητές αξιολόγησαν 53 ελεγχόμενες δοκιμές για την επίδραση της νιασίνης, της βιταμίνης Β6 και των πολυβιταμινών στις ψυχικές λειτουργίες. Συμπέραναν:
“Σχεδόν όλες οι δοκιμές παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις: στον αριθμό των συμμετεχόντων, στην παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών και των αποτελεσμάτων και στην περιγραφή των αλλαγών στις εν λόγω θεραπείες. Μόνο σε παιδιά με αυτισμό υπάρχουν μερικά θετικά αποτελέσματα που εμφανίζονται με πολύ υψηλές δόσεις βιταμίνης Β6 σε συνδυασμό με μαγνήσιο, αλλά απαιτούνται περαιτέρω στοιχεία για να καταλήξουμε σε πιο οριστικά συμπεράσματα. Για πολλές άλλες ενδείξεις (υπερκινητικά παιδιά, παιδιά με σύνδρομο Down, μεταβολές IQ σε υγιείς μαθητές, σχιζοφρένεια, ψυχολογικές λειτουργίες σε υγιείς ενήλικες και γηριατρικούς ασθενείς) δεν υπάρχει επαρκής στοιχειοθέτηση από ελεγχόμενες δοκιμές υπέρ της χορήγησης βιταμινών.”
Ακολούθως, μια αμερικανική ερευνητική ομάδα κατάφερε να εντοπίσει 12 μελέτες για την Β6 και το μαγνήσιο στον αυτισμό. Η ανάλυσή τους, που δημοσιεύθηκε το 1995, κατέληξε στο συμπέρασμα
“Η πλειοψηφία των μελετών αναφέρει θετική ανταπόκριση στη θεραπεία με βιταμίνες. Ωστόσο, η ερμηνεία αυτών των θετικών ευρημάτων πρέπει να μετριάζεται λόγω μεθοδολογικών ελλείψεων που είναι εγγενείς σε πολλές από τις μελέτες. Για παράδειγμα, αρκετές μελέτες χρησιμοποίησαν ασαφή μέτρα και βασίστηκαν σε μικρά δείγματα, ενώ ενδέχεται να έκαναν επανειλημμένη χρήση των ίδιων υποκειμένων σε περισσότερες από μία μελέτες. Δεν συμπεριέλαβαν τυχόν επιδείνωση και παρέλειψαν τη συλλογή δεδομένων μακροπρόθεσμης παρακολούθησης.”
Μια πρόσφατη διπλή-τυφλή μελέτη διαπίστωσε ότι η ρύθμιση των επιπέδων βιταμινών σε 29 ενήλικες σχιζοφρενείς, δεν επηρέασε την κλινική τους κατάσταση.
Το ανθρώπινο σώμα έχει περιορισμένη ικανότητα να χρησιμοποιεί βιταμίνες στις μεταβολικές του δραστηριότητες. Όταν καταναλώνονται βιταμίνες που υπερβαίνουν τις φυσιολογικές ανάγκες του σώματος, λειτουργούν ως φάρμακα και όχι ως βιταμίνες. Υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις στις οποίες είναι γνωστά τα οφέλη από υψηλές δόσεις βιταμινών, αλλά πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή λόγω πιθανής τοξικότητας. Για παράδειγμα, οι μεγάλες δόσεις νιασίνης μπορεί να είναι πολύ χρήσιμες ως μέρος ενός ολοκληρωμένου, ιατρικά εποπτευόμενου προγράμματος για τον έλεγχο των ανώμαλων επιπέδων χοληστερόλης στο αίμα. Οι “ορθομοριακοί” υπερβαίνουν κατά πολύ αυτό το όριο, συνταγογραφώντας μεγάλες ποσότητες συμπληρωμάτων σε όλους ή στους περισσότερους ασθενείς που τους συμβουλεύονται. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να προκαλέσει μεγάλη βλάβη σε ψυχιατρικούς ασθενείς όταν χρησιμοποιείται αντί για αποτελεσματικά φάρμακα.
Τι είναι τελικά η ορθομοριακή διατροφή – ιατρική;
Η ορθομοριακή στηρίζεται στην πεποίθηση ότι η κακή διατροφή είναι η αιτία των περισσότερων παθήσεων και η θεραπεία είναι η συμπλήρωση “ορθών μορίων”. Πιο συγκεκριμένα, η ορθομοριακή ιατρική αναφέρεται στη χρήση μέσων δόσεων συμπληρωμάτων για τη θεραπεία ασθενειών. Οι ισχυρισμοί μάλιστα για θεραπείες ασθενειών με χρήση μεγάλων ποσοτήτων συμπληρωμάτων, μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνη (βλέπε Matthias Rath).
Υπάρχουν, βεβαίως, πολλές παθήσεις που προκαλούνται από κακή διατροφή και είναι θεραπεύσιμες με σωστή διατροφή ή συμπληρώματα. Η ανεπάρκεια ιωδίου, για παράδειγμα, προκαλεί προβλήματα στο θυρεοειδή. Το σώμα δεν παράγει ιώδιο, οπότε πρέπει να το καταναλώσει μέσω τροφής. Όμως ο ισχυρισμός πως μεγαδόσεις βιταμινών και συμπληρωμάτων μπορούν να δράσουν προστατευτικά ή θεραπευτικά, αποτελεί τεράστιο άλμα λογικής, για τον απλούστατο λόγο πως μια σωστή και ισορροπημένη διατροφή, κάνει λίγο – πολύ το ίδιο με πολύ λιγότερο κόστος, ενώ η υπερκατανάλωση συμπληρωμάτων, μπορεί να προκαλέσει τοξικότητα. Οι ισχυρισμοί πως για να είμαστε υγιείς, πρέπει να λαμβάνουμε ορθομοριακά συμπληρώματα (με βάση αμφιλεγόμενες εξετάσεις που περιλαμβάνουν ερωτηματολόγια, τεστ δυσανεξίας σε τροφές, ανάλυση τριχών για ανίχνευση ελλείψεων σε μεταλλικά στοιχεία κτλ), είναι αβάσιμοι και ενίοτε, δυνητικά επικίνδυνοι.
Αβάσιμοι είναι και οι υποσχέσεις περί αλκαλοποίησης του οργανισμού (ορθομοριακό νερό) με τη χρήση ειδικών φίλτρων νερού (δείτε εδώ και εδώ). Πληροφορίες σχετικά με τους ανυπόστατους ισχυρισμούς για το αλκαλικό νερό, θα βρείτε εδώ.
Η Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία αναφέρει πως με βάση τα σημερινά επιστημονικά στοιχεία η ορθομοριακή δεν έχει κανένα αποτέλεσμα ενάντια στις ασθένειες για τις οποίες διαφημίζεται, ενώ δεν αποκλείεται να έχει επιβλαβείς συνέπειες. Σε καμία περίπτωση δεν πρόκειται για μια διατροφική – θεραπευτική προσέγγιση και δεν είναι αναγνωρισμένη από κανένα σύστημα υγεία.